Τι; Του Δημήτρη Φιλοκώστα

Ψάχνοντας για ένα υπέροχο παραμύθι να αφυπνήσει το μικρό παιδί μέσα μου, ώστε να το μεταλαμπαδεύσω και σε άλλα παιδιά, όπως τώρα καλή ώρα, βρήκα τον "Τι"  του Δημήτρη Φιλοκώστα.

Από την μια σου θυμίζει παραμύθι αλλά και πάλι δεν ρίχνει άγκυρα σε αυτό το μοτίβο. Εχει την ικανότητα να σε ταξιδεύει παντού. Αυτό άλλωστε το κάνει και "παραμύθι" παραμυθία!

΅Επειδή βρίσκω πολύ ενδιαφέρον να ξεδιπλώνει ο ίδιος ο συγγραφέας την ψυχή του και να την μοιράζεται με μας, ορίστε και μια συνέντευξη που έδωσε στη Λένα Ευαγγέλου:

Συνέντευξη στο Ζω στη Θεσσαλονίκη (μαζί με "τα Νέα Σαββατοκύριακο"), στη Λένα Ευαγγέλου
Πώς ασχοληθήκατε με την παιδική λογοτεχνία;
Ήρθε από μόνο του, χωρίς να το έχω αποφασίσει. Ήταν πιο πολύ μια βαθύτερη ανάγκη να γράψω μια ιστορία. Μια ιστορία που θα μου άρεσε να άκουγα κι ο ίδιος όταν ήμουν παιδί. Οι δράκοι και τα ξωτικά γεννήθηκαν στο γραπτό μου σχεδόν αυθόρμητα.
Ο Τι; γεννήθηκε μέσα από τα παιχνίδια με τις λέξεις που κάναμε όταν ήμασταν παιδιά. Το ίδιο κι ο Ε; Στο δημοτικό θυμάμαι, μια δασκάλα μάς έκανε σύσταση, επειδή θεωρούσε αγένεια να ρωτάμε «τι;» και «τι;» συνέχεια. Μας συνέστησε σαν πιο πρέπον το «ορίστε;». Ενδεχομένως ο Τι; να γεννήθηκε περίπου τότε. Κάποιοι χαρακτήρες εμφανίζονται από μόνοι τους στις ιστορίες μου, σαν απρόσμενες εκπλήξεις. Ο δράκος του παραμυθιού για παράδειγμα, ο Σταρένιος, ακόμα δεν έχω καταλάβει από πού βρήκε φως και μπήκε.

Πως θα περιγράφατε τον κεντρικό ήρωά σας;
Ο Τι; δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα παιδί που χρειάζεται να βάλει τη φαντασία του να δουλέψει για να τα βγάλει με κάποιον τρόπο πέρα. Αυτό που μ’ αρέσει στον πιτσιρίκο είναι που δεν αισθάνεται την ανάγκη να ξέρει τα πάντα. Του φτάνει να καταφέρει να βρει ένα δύσκολο αίνιγμα. Τώρα, κάποιος μπορεί να πει ότι δεν είναι σαν τα άλλα παιδιά, αφού έχει έναν δράκο κρυμμένο στο αριστερό του φρύδι. Ε, αφού είναι φίλοι, πώς να γίνει;-)

Το τέλος του βιβλίου δεν δίνει απάντηση στο βασικό αίνιγμα. Θέλετε να αφήσετε τον κάθε αναγνώστη να δώσει την δική του λύση, ή πιστεύετε ότι μια ερώτηση μπορεί να είναι πιο γοητευτική από μια απάντηση;
Δεν τα μπορώ τα βιβλία που έχουν έτοιμες όλες τις απαντήσεις. Προτιμώ τη λογοτεχνία εκείνη που αφήνει χώρο στη φαντασία για να συμπληρώσεις όσα στο βιβλίο παραμένουν σκοπίμως αναπάντητα. Είναι σαν ο συγγραφέας να σε προσκαλεί σ’ έναν διάλογο. Η ομορφιά σε μια ιστορία κρύβεται στα ερωτηματικά.

Η επαγγελματική ιδιότητα του παιδοψυχιάτρου τροφοδοτεί με ερεθίσματα το γράψιμο; Πως λειτουργεί η συγγραφή σε σχέση με την παιδοψυχολογία;
Σαν παιδοψυχίατρος ασχολούμαι κυρίως με θέματα σχέσεων μέσα την οικογένεια, το σχολείο ή και τις παρέες. Ο μόνος τρόπος που έχω για να βοηθήσω είναι ο διάλογος. Ψυχοθεραπεία είναι ο δρόμος προς την ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων και επιλογών μέσα από την κατανόηση, μέσα από μια σχέση εμπιστοσύνης.
Ο συγγραφέας έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τη γλώσσα. Στη συγγραφή, το ζητούμενο είναι ο τρόπος με τον οποίο θα περιγράψεις κάτι. Το πώς χρησιμοποιούμε στο γραπτό λόγο τη γλώσσα αποτελεί ζήτημα αισθητικής. Η κάθε περιγραφή έρχεται σε μια σχέση με άλλες περιγραφές έτσι ώστε να αναδυθεί τελικά μια βαθύτερη σημασία. Η συγγραφή κατά μία έννοια θα μπορούσε να είναι κι αυτή ένας δρόμος προς την ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων.
Εκείνο που μπορεί να συνδέει τον ψυχοθεραπευτή με τον συγγραφέα είναι η ενασχόληση με τη γλώσσα.
Νομίζω πάντως ότι οι δυο ρόλοι μου είναι διακριτοί μεταξύ τους. Ο συγγραφέας κοιτάζει τον παιδοψυχίατρο με συμπάθεια κι ο παιδοψυχίατρος δείχνει απέναντι στον συγγραφέα σεβασμό. Σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο μου, διατηρούν σχέσεις καλής γειτονίας.

Ποιο είναι το στοίχημα για έναν συγγραφέα που απευθύνεται σε παιδιά;
Το προσωπικό μου στοίχημα ήταν να γράψω ένα αίνιγμα που κανένα παιδί να μην μπορεί να το βρει. Και να ρωτάνε τα παιδιά τη μαμά τους και τον μπαμπά τους αλλά κι αυτοί να μην μπορούν να το βρουν. Και να γεμίζει το σπίτι μ’ ερωτήσεις κι αινίγματα.

Τι κερδίζουν τα παιδιά βλέποντας τη ζωή, μέσα από το πρίσμα της λογοτεχνίας;
Ακούγοντας μια όμορφη ιστορία μπορεί να βρεις μια καινούρια σημασία στην προσωπική σου ιστορία ζωής. Τα παιδιά, μέσα από τους ρόλους των παραμυθιών, βρίσκουν τον δικό τους τρόπο να καταλαβαίνουν. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι ένα καλό βιβλίο καταφέρνει ν’ ανοίξει πόρτες και παράθυρα στη φαντασία. Μετά τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών για παράδειγμα, διατηρούσα την πίστη ότι στα δάση κατοικούν ξωτικά και δεντροβοσκοί. Ακόμα και τώρα η περιγραφή αυτή με κάνει κι ανατριχιάζω με δέος. Είναι κρίμα να υπάρχουν παιδιά που νομίζουν απλά ότι τα δάση είναι πολλά δέντρα μαζί.

Παραμυθία θα πει παρηγοριά; Ποια είναι η μεγαλύτερη αξία ενός παραμυθιού;
Η μαγεία είναι η αξία των παραμυθιών. Η στιγμή εκείνη κατά την οποία το όνειρο προσπερνά θαρραλέα την πραγματικότητα, για να σπείρει στο δρόμο του επιθυμίες. Η μαγεία μπορεί μερικές φορές να επιλέξει να μιλήσει με τη φωνή μιας εικόνας. Το παραμύθι μου θα ήταν λειψό χωρίς τις ζωγραφιές της Σόφις Σενόγλου και τα αρχιγράμματα της Άννας Γκιώτη.
Επίσης όμως, παραμύθι σημαίνει αφήγηση. Στην παρουσίαση του βιβλίου μου, στην Πρωτοπορία, η Ανθή Θάνου αφηγήθηκε τις περιπέτειες του Τι; και του Ε; στα παιδιά με τη βοήθεια δυο ηθοποιών, της Ειρήνης Αμπουμόγλι και της Μάρθας Κατσαρίδου. Αυτή η εμπειρία, να ακούς την ιστορία από κάποιον είναι μαγική. Ίσως επειδή ο προφορικός λόγος έχει πολύ περισσότερη δύναμη απ’ τον γραπτό.
Η πιο μεγάλη αξία μιας ιστορίας κρύβεται στο να τη μοιράζεσαι.

Ποια ήταν η δική σας αγαπημένη ιστορία ή παραμύθι όταν ήσασταν μικρός;
Το αηδόνι του αυτοκράτορα, που αποφασίζει τελικά να επιστρέψει στο παλάτι, χωρίς να κρατάει κακία σε κανέναν. Ο ραφτάκος εκείνος που, για να ξεγελάσει τον γίγαντα, παίρνει το τυρί και το σφίγγει στο χέρι του και λέει: «μπορώ ακόμα και την πέτρα να στύψω και να βγάλω νερό».

Να και το ερώτημα για τα βαφτίσια:

"Ήταν κάποτε στα χρόνια τα παλιά, ένα μικρό παιδί που το έλεγαν Τι;
– Τι Τι;
– Ναι Τι;. Το όνομά του ήταν πολύ περίεργο -άκου Τι;- επειδή έγινε ένα μικρό λάθος στην εκκλησία. Ο παπάς ρώτησε το νονό «Και το όνομα αυτού;» Κι ο νονός που δεν είχε ξυπνήσει καλά εκείνο το πρωί είπε «Τι;» Κι ο παπάς κοκάλωσε. Οι καλεσμένοι είπαν «Ααα!» κι άρχισαν να σιγομουρμουρίζουν. Ο παπάς ξαφνιασμένος κοίταξε με προσμονή τον ψάλτη. Ο ψάλτης σήκωσε τους ώμους και κοίταξε τον επίτροπο της εκκλησίας. Ο επίτροπος της εκκλησίας ήταν ένας καλοσυνάτος παππούς που δεν άκουγε καλά –εδώ που τα λέμε κοιμόταν όρθιος. Οπότε ανασηκώθηκε, έτριψε τα μάτια του και είπε αινιγματικά: «Είναι Το Θέλημα Του Θεού».
Το βρέφος στην αγκαλιά του νονού κοίταζε αριστερά και δεξιά και δεν καταλάβαινε καλά, κι αν μπορούσε να μιλήσει θα έλεγε «Mα εγώ θέλω ένα κανονικό όνομα όπως όλα τα άλλα μωράκια». Ο μπαμπάς κι η μαμά είχανε γίνει κατακόκκινοι από ντροπή και δεν ήξεραν τι να πουν. Αλλά ο κανόνας της εκκλησίας ήταν αυστηρός και έπρεπε να τηρηθεί κατά γράμμα. Έτσι, βαφτίστηκε ο δούλος του θεού Τι;."