Γιατί η ζωή δεν τελειώνει με ήττα

Το κείμενο αυτό το έγραψα για την παρουσίαση του βιβλίου του καθηγητή και φίλου Δημήτρη Καραβασίλη "Η ζωή δεν τελειώνει με ήττα" (εκδόσεις Αρμός). Το αναδημοσιεύω με ορισμένες προσαρμογές (σε σχέση με το κείμενο κατά την παρουσίαση, καθώς, όταν έγινε η παρουσίαση, ήμασταν τρεις ομιλητές -ο Δημήτρης, ο Ηλίας κι εγώ- και μία φίλη μας, επίσης απόφοιτος του σχολείου μας, Άγιος Ιωσήφ, η Μαριάννα και είπαμε διάφορα πράγματα ο καθένας)

 

.............................................................................................................................................................
 

Γιατί η ζωή δεν τελειώνει με ήττα;

Δεν μπορεί να τελειώνει με ήττα. Δεν είναι αυτό το τέλος της και, εφόσον εμπεριέχει μέσα της τον σπόρο της αναζήτησης, το τέλος με ήττα είναι ξένο προς τη ζωή. Όπως δείχνει συνεχώς στο βιβλίο η αναζήτηση, προσωπική και βαθιά εσωτερική, του επιστήμονα γενετιστή που πρωταγωνιστεί στην περιπέτεια αυτή, περιπέτεια με σπονδυλωτή εξέλιξη και με ψυχικά «άνθη» διάσπαρτα στον δρόμο της τα επίσης σπονδυλωτά κομμάτια της ιστορίας του Αποστόλου Παύλου, δεν μπορεί η ζωή να τελειώνει με την απώλεια της ήττας. Εξάλλου, όταν αναζητάς ούτως ή άλλως δεν χάνεις. Χάνεις αν έχεις βρει αλλά δεν έχεις διαφυλάξει. Τουτέστιν, στο βιβλίο αυτό δεν έχουμε να κάνουμε με αναζήτηση λόγω προηγηθείσας απώλειας αλλά με αναζήτηση εναρκτήρια, κατευθυντήρια και καινοτόμο. Δεν έχει χαθεί καμία μάχη, γιατί δεν έχει προϋπάρξει. Εδώ η προϋπόθεση της αναζήτησης είναι η δημιουργικότητα και η επαγρύπνηση του πνεύματος μέσα σε ένα πλαίσιο πίστης και ουσίας της ύπαρξης. Δηλαδή η πραγματική ζωή.

Ένας μελετητής εξελικτικής βιολογίας, βιοηθικής, και γενικά των νέων επιστημών που από πολλούς έχουν χαρακτηριστεί ως επιστήμες «τέταρτης γενιάς» για τα νέα δεδομένα που εισάγουν στον πολιτισμό της μετανεωτερικής εποχής στην οποία ζούμε, είναι ένας μελετητής που δεν μπορεί να σκέφτεται με γνώμονα ή με πιθανότητα την ήττα, ειδάλλως ούτε η επιστήμη ούτε το πνεύμα παράγουν έργο. Η πρόοδος σημαίνει μόνο βήματα προς τα εμπρός και είναι ανελαστική προς τα πίσω.

Υπάρχει μια μικρή ανέκδοτη ιστορία των Σούφι, την οποία μπορούμε να παραλληλίσουμε ως έναν βαθμό με αυτά που συζητούνται εδώ, ιδίως σε σχέση με την εσωτερική αναζήτηση. Είναι, λέει, ένας μοναχός Σούφι που περπατάει γονατιστός σε ένα στενό διάσελο αργά το βράδυ, ψάχνοντας τα κλειδιά του. Κάποιος διαβάτης που τον πρόσεξε και θέλησε να τον βοηθήσει τον ρώτησε: «Τι ψάχνεις, μοναχέ μου, μόνος σου μέσα στα σκοτάδια;». Ο μοναχός απάντησε: «Αναζητώ τα κλειδιά μου». Ο διαβάτης, απορημένος, τον ρώτησε πάλι: «Και γιατί δεν έρχεσαι πιο πέρα που έχει φως, μόνο στέκεσαι στη μέση του δρόμου και κοιτάς αόριστα εδώ κι εκεί, και μάλιστα χωρίς φως;». Και ο μοναχός απάντησε: «Μα εδώ έχει περισσότερο φως.». Πώς παραλληλίζεται αυτό το ανέκδοτο συμβολικό-αλληγορικό γεγονός με την ιστορία του βιβλίου; Ο Αντώνης, ο πρωταγωνιστής βιολόγος, δεν έχασε κάτι, πράγμα που τον καθιστά αντίθετο με τον μοναχό, αλλά δεν ψάχνει μέσα στο φως, πράγμα που τον καθιστά όμοιο με τον μοναχό. Το μόνο πράγμα που του δίνει φως είναι η επιστήμη, η οποία τωόντι χαρακτηρίζεται από την καθαρότητα των αποδεικνυόμενων συμπερασμάτων, πράγμα που είναι φυσικό δομικό στοιχείο της. Αλλά η αναζήτηση στο σκοτάδι σημαίνει ότι δεν είναι μια απλή επιφανειακή αναζήτηση. Πηγάζει από βαθιά εσωτερικότητα. Προκύπτει μέσα από την εργώδη προσπάθεια του πνεύματος. Αυτό ακριβώς θα πει και ότι η ζωή παράγει έργο, δεν τελειώνει με ήττα: Επειδή η ζωή είναι πολύ μικρή για να είναι σύντομη!... Αυτό το ξέρουμε και το συζητάμε με τον εαυτό μας κάθε μέρα – αλίμονο αν δεν το κάναμε αυτό.

Στη Μπαγκαβάντ Γκιτά, το θεμελιακό και πιο ιερό κείμενο των σανσκριτικών Ουπανισάδων, λέει ότι ο εαυτός μας είναι ο μόνος φίλος μας και ο μόνος εχθρός μας. Ανάλογο δίδαγμα υπάρχει και στο Τάο Τέ Κίνγκ του Λάο Τσέ, όπου λέει ότι όλα διέρχονται μέσα από τον εαυτό μας. Και, φυσικά, στην ορθόδοξη χριστιανική πίστη υπάρχει ο διακαής πόθος της εσωτερικής αναζήτησης για την ουσία του εαυτού μέσα από την ησυχία και την προσευχή, σε ό,τι αφορά το έργο των ανθρώπων που αφιερώνονται στον Θεό, όμως εξίσου σημαντική είναι η αναζήτηση της εσωτερικής ουσίας μας μέσω της βαθιάς πίστης και στην κοσμική ζωή, του ανθρώπου που είναι επιστήμονας, τραγουδιστής, πατέρας, δάσκαλος, σύντροφος, φτωχός, νέος, γέρος, μόνος – σε κάθε περίπτωση, του ζωντανού ανθρώπου.

Πώς καταλαβαίνουμε ότι η ζωή δεν τελειώνει με ήττα μέσα από την πίστη; Όταν γνωρίζουμε τι σημαίνει πίστη και αφοσίωση. Σαφώς αναφέρεται αυτό στη θρησκευτική πίστη. Το πνεύμα του πιστού έχει ανάγκη να έχει απαντοχή στο μέλλον που θα προκύψει για κάθε άνθρωπο, δηλαδή για το τι θα απογίνει μετά το φυσικό τέλος του. Η ψυχή κάπου θα πρέπει να πηγαίνει, για να μην απελπιστεί. Αυτό δεν είναι ουδόλως αντίθετο με την πορεία ενός επιστήμονα στη ζωή, όπως του βιβλίου, διότι τι οδηγεί τον επιστήμονα στο να ανακαλύψει την εξέλιξη και τη συνέχεια της ζωής υπό πολλές μορφές, αν όχι η πίστη ότι δεν υπάρχει ήττα αλλά συνέχεια; Δεν μπορεί να λειτουργήσει ένας επιστήμονας αν δεν πιστεύει στο θαύμα της ζωής. Το θαύμα της ζωής χαρακτηρίζεται και από το επέκεινα της πορείας της, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορεί να σταματάει στον θάνατο των φυσικών οργάνων. Είναι σαφές αυτό στο βιβλίο. Εννοείται, βέβαια, ότι η πίστη δεν είναι μόνο θρησκευτική και μονοσήμαντη, αλλιώς ούτε το βιβλίο ούτε η ουσία της ψυχοπνευματικής γνώσης του ανθρώπου γενικά δεν θα μπορούσε να τεκμηριώνεται στην έρευνα και στην εξέλιξη του ανθρώπου τόσο ως φύση όσο και ως ψυχή. Όταν η επιστήμη και το έργο αυτού που την ασκεί φτάνει σε τέτοια ύψη που μετατρέπεται σε πνεύμα και ποίηση, σημαίνει ότι ο άνθρωπος αυτός πιστεύει και στον εαυτό του αλλά κυρίως πιστεύει σε ό,τι κάνει. Η πίστη σε οδηγεί στο να βρεις τρόπο να επιτύχεις και κινητοποιεί τους μηχανισμούς του πνεύματος που θα σε κατευθύνουν στο να βρεις τρόπο – όπου υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος. Δεν είναι τυχαίο ότι η σκέψη της πίστης στην αναζήτηση διδάσκεται ακόμα και στη διοίκηση επιχειρήσεων. Κάθε επιτυχημένος επιχειρηματίας που σέβεται τον εαυτό του και την ψυχοπνευματική ουσία της υπόστασής του και των στόχων του ξέρει καλά ότι, αν δεν πιστεύει σε αυτό που κάνει και σε ό,τι τον βοηθάει να τα καταφέρει με αυτό που κάνει, θα έχει αποτύχει. Δεν είναι τυχαίο το γνωστό «η πίστη κινεί βουνά». Προσοχή, δεν εννοούμε η πίστη όπου ο άνθρωπος δεν ενεργεί και απλώς περιμένει – όποιος σκέφτεται έτσι, μπερδεύει την πίστη με τους ευσεβείς πόθους. Το παλιό «συν Αθηνά και χείρα κίνει» είναι από τα πιο ορθά υπαρξιακά συμπεράσματα της οντολογίας του ανθρώπου. Να πιστεύεις στον Θεό σου, στον σκοπό σου, στο έργο σου, στον εαυτό σου, σε αυτά που αγαπάς, στην αλήθεια της εσωτερικής σου αναζήτησης, στα πάντα. Αν δεν πιστέψεις, τότε είναι που η απώλεια θα έχει ήδη συντελεστεί και η ζωή θα τελειώσει με ήττα – αλλά το θέμα μας είναι πως η ζωή δεν τελειώνει, και δεν πρέπει να τελειώνει, με ήττα. Παρά τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, που τόσο έξοχα και συγκινητικά αναφέρει ο Καβάφης, ο μέγιστος αυτός ποιητής μας, πρέπει να πιστεύεις για να μη συναντήσεις την ήττα ποτέ.

Η απώλεια και η συντριβή του θανάτου, πράγμα το οποίο αποτελεί σκληρή μοίρα και τη βάζει ο συγγραφέας στο βιβλίο με την πιο επώδυνη και αδυσώπητη μορφή, δηλαδή με γονιό που χάνει το παιδί του, σημαίνει άραγε ήττα για τη ζωή; Και για ποιου ζωή είναι ήττα; Η απάντηση εδώ είναι πως, όποιος έχει αναγκαστεί να επιζήσει από μια απώλεια αγαπημένου, πολλώ δε μάλλον από απώλεια παιδιού, όποιος λοιπόν έχει αναγκαστεί να διανύσει την απόσταση που χρειάζεται για να ξαναβρεί τον εαυτό του, ξέρει ότι η τρομακτική αυτή εμπειρία είναι συντριπτικά αληθινή και ότι ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω. Εδώ, όμως, είναι και το κλειδί μας: στο ότι οι άνθρωποι που έχασαν κάποιον δικό τους κατάφεραν να διανύσουν την απόσταση ή προσπαθούν να το καταφέρουν. Ακόμα και οι περιπτώσεις, ουκ ολίγες, γονιών που έχασαν τα παιδιά τους και δεν κατάφεραν να αντέξουν και έφυγαν και οι ίδιοι από τη ζωή, το ότι προσπάθησαν έστω να υπερκεράσουν το εμπόδιο του πόνου σημαίνει κάτι. Ότι η ζωή είναι υπερκείμενη, ότι η συνέχειά της είναι πάνω από εμάς, ότι θέλει να πηγαίνει παρακάτω, ότι όλες οι συντριπτικές απώλειες δείχνουν πως ο πόνος είναι έπαθλο και δάσκαλος μαζί – διότι το φυσικό τέλος είναι αναπόφευκτο αλλά το ψυχοπνευματικό τέλος, δηλαδή η ήττα, θα συντελεστεί μόνο αν εμείς οι ίδιοι το επιτρέψουμε αυτό. Διότι, όπως λέει και ο περίφημος Μίλαν Κούντερα, «εμείς οι ίδιοι είμαστε οι δαίμονες του εαυτού μας».

Υπάρχει και κάτι ακόμη που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Ότι η ζωή τελειώνει με ήττα για όποιον ζει τη ζωή των άλλων και όχι τη δική του. Για όποιον έμαθε να υπακούει επειδή δεν ήξερε άλλους δρόμους και αναγκάστηκε να μάθει κάποιο δρόμο ζωής χωρίς να ξέρει τους εναλλακτικούς, χωρίς να ξέρει ότι μπορεί να χρησιμοποιεί πολλούς δρόμους ζωής και όχι μόνο έναν. Η ζωή τελειώνει με ήττα για αυτούς που δεν γνώρισαν και, ακόμα πιο πικρό, για αυτούς που δεν ξέρουν ότι δεν γνώρισαν. Για όσους δεν κινδύνευσαν στη μονοσημαντότητα, η ζωή δεν θα τελειώσει ποτέ με ήττα.

http://nefelilaparidou.blogspot.com/2010/04/blog-post.html